แก่นแท้ของพระพุทธศาสนาคืออะไร

แก่นแท้ของพระพุทธศาสนาคืออะไร

What is “The Essence of Buddhism”

พระอาจารย์ดร. ณรงค์ชัย ฐานชโย, ดร. ประธานที่พักสงฆ์นานาชาติเชียงใหม่ ได้อธิบายว่า หัวใจพระพุทธศาสนาเป็นสิ่งสำคัญ ภาษาอังกฤษ ใช้คำว่า “The Essence of Buddhism” เรามาทำความเข้าใจเกี่ยวกับเรื่องนี้

พุทธศาสนาแบ่งออกเป็นคน 2 กลุ่ม คือ

1. กลุ่มฆราวาส คือ กลุ่มที่ครองเรือน
2. กลุ่มพระภิกษุ คือ กลุ่มที่ไม่ได้ครองเรือน

พระพุทธศาสนาถ้าใครได้ศึกษาและปฏิบัติอย่างถูกต้องจะทำให้ชีวิตของผู้นั้นมีความสุข ไม่ว่าจะเป็นฆราวาสหรือพระภิกษุก็ตาม ยิ่งไปกว่านั้นพระพุทธเจ้ายังพูดถึงสิ่งที่เรียกว่า ”นิพพาน” คือจุดที่หมดจากความทุกข์ทั้งปวง เพราะฉะนั้นคนสองกลุ่มนี้ก็มีปลายทางที่อยากจะหลุดพ้นจากความทุกข์เช่นเดียวกัน ถ้าจะเปรียบเทียบให้เข้าใจได้ง่าย สมมุติว่าจุดหมายปลายทางที่ทุกคนกำลังเดินทางคือ นิพพาน นั้น  ถนนที่จะไปถึงนิพพานได้มีด้วยกันทั้งหมด 2 เส้นทาง คือ ทางด่วน กับ ทางธรรมดา เพียงแต่ว่ากลุ่มพระภิกษุจะเลือกเดินทางไปบนทางด่วน เพราะท่านคิดว่าชีวิตที่อยู่ข้างบนนี้เป็นชีวิตที่ปลอดกังวลและสามารถที่จะฝึกตัวปฏิบัติธรรมศึกษาธรรมะได้อย่างเต็มที่และมีความสุข แล้วเมื่อวันหนึ่งสำเร็จก็จะหลุดพ้นในความทุกข์ทั้งปวงได้ และที่สำคัญท่านจะได้สัมผัสคำว่านิพพานเร็วขึ้น ส่วนฆราวาสนั้นก็ได้ฝึกตัวเหมือนกันในเพศภาวะที่เป็นการถือศีล เข้าวัดบ้าง ปฏิบัติในชีวิตประจำวันมีความสุขแบบคนทั่วไปเหมือนในปัจจุบัน  คนส่วนใหญ่ก็จะคิดว่าถ้าวันหนึ่งเป็นไปได้ก็อยากจะเดินทางไปนิพพานเหมือนกัน นั้นเป็นข้อมูลที่คนส่วนใหญ่คิดกัน ส่วนในการเดินทางไปนิพพานจากจุดเริ่มต้นจนถึงจุดสิ้นสุดหลักธรรมข้อใดที่ใช้เป็นแนวทางหลักในการเดินทางได้นั้น เรามาทำความเข้าใจง่ายๆดังนี้

หลักคำสอนของพระพุทธเจ้าแบ่งได้ออกเป็น 5 กลุ่ม

1. ละชั่ว ทำดี ทำจิตใจให้บริสุทธิ์
2. อริยสัจ 4 The Four Noble Truths
3. ไตรสิกขา (ศีล สมาธิ ปัญญา) Three Studies; morality, concentration and wisdom
4. อนัตตา (ความไม่ยึดมั่น) Anatta; soulless
5. อิทัปปัจจยตา : ปฏิจจสมุปบาท (ความเป็นไปตามความสัมพันธ์แห่งเหตุปัจจัย) Specific Conditionality : the Essence of Dependent

พระพุทธศาสนาเริ่มต้นด้วยธรรมะข้อใด?

พระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้แสดงธรรมครั้งแรกบนโลกนี้ คือ ธัมมจักกัปปวัตนสูตร เป็นพระสูตรแรกที่พระพุทธเจ้า ได้แสดงแก่ปัญจวัคคีย์หลังจากตรัสรู้ ในพระสูตรนี้ พระพุทธเจ้าได้แสดงถึงอริยสัจ 4 (The Four Noble Truths)  ซึ่งเป็นความจริงอันประเสริฐ 4 ประการ ที่ประกอบด้วย

1. ทุกข์ (Dukkha) ความทุกข์ ความไม่สบายใจต่างๆในชีวิต
2. ทุกขสมุทัย(Dukkha Samudaya) สาเหตุแห่งทุกข์ความอยากและความยึดตึด
3. ทุกขนิโรธ (Dukkha Nirodha) ทางดับทุกข์ คือ นิพาน
4. ทุกขนิโรธคามีนิปฏิปทา(Dukkha Nirodha Kamini Patipada) มรรคมีองค์ 8 (The Eightfold Path)

ความทุกข์เกิดจากอะไร?

ความทุกข์เกิดจากตัณหา 3 ตัว ได้แก่

1. ความอยากมี หรือ กามตัณหา
2. ความอยากเป็น หรือ ภวตัณหา
3. ความไม่อยากมี ความไม่อยากเป็น หรือ วิภวตัณหา

พระพุทธเจ้าได้ทรงสอนวิธีสู่การหลุดพ้นวิธีสู่นิพานโดยได้บอกข้อปฏิบัติเพื่อการดับทุกข์ เรียกว่า มรรคมีองค์ 8 มีทั้งหมด 8 ข้อ คือ

1. สัมมาทิฐิ (เห็นชอบ)
2. สัมมาสังกัปปะ (ดำริชอบ)
3. สัมมาสติ (ระลึกชอบ)
4. สัมมาสมาธิ(ตั้งจิตมั่นชอบ)
5. สัมมาวายามะ (เพียรชอบ)
6. สัมมาวาจา (เจรจาชอบ)
7. สัมมากัมมันตะ (กระทำชอบ)
8. สัมมาอาชีวะ (เลียงชีพชอบ)

โดยสรุปแล้วมรรคมีองค์ 8 ย่อได้เหลือ 3 ข้อ นั้นคือ

1. ศีล(Ethical Conduct)
2. สมาธิ(Mental Development)
3. ปัญญา (Wisdom)

อิทัปปัจจยตา คือ?

อิทัปปัจจยตา คือคำย่อ ของเรื่องปฏิจจสมุปบาท โดยมีใจความว่า เมื่อสิ่งนี้มี สิ่งนี้จึงมี เพราะสิ่งนี้เกิดขึ้น สิ่งนี้จึงเกิดขึ้น เมื่อสิ่งนี้ไม่มี สิ่งนี้จึงไม่มี เพราะสิ่งนี้ดับสิ่งนี้จึงดับ หรือ เมื่อมี A จึงมี B / ถ้าไม่มี A  B จึงไม่มี เป็นต้น 

โดยสรุปแล้วพระพุทธเจ้าสอนเรื่องเหตุผล สิ่งใดก็ตามมีความเกิดเป็นธรรมดา สิ่งนั้นก็ดับเป็นธรรมดา นอกจากนั้นพระพุทธเจ้ายังได้แสดงธรรมให้กับพระมหาโมคคัลลานะถึงวิธีลัดในการบรรลุนิพานได้เร็วขึ้น ว่าธรรมทั้งปวงไม่ควรยึดมั่น เป็นวิธีการที่จะให้เราปล่อยว่างในสิ่งต่างๆที่ไม่ควรยึดมั่นถือมั่น เพราะเราไปยึดมั่นถือมั่นในสิ่งที่ไม่ควรยึดมั่นถือมั่น ธรรมทั้งปวงถือกฎของไตรลักษณ์ คือความไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และอนัตตา(ไม่มีตัวตน) เมื่อเราไม่ยึดมั่นเราก็จะหลุดพ้นไปนิพาน

ดังนั้นอะไรที่นำเราไปสู่การหลุดพ้น อันนั้นคือแก่นของคำสอนของพระพุทธเจ้า การกระทำเราควรทำเพื่อการหลุดพ้นไม่ใช่ทำแล้วเพื่อยึดติดทำเพื่อเอาชื่อเสียงหวังสิ่งนั้นสิ่งนี้ เป็นต้น ไม่ว่าจะเป็นเรื่อง อริยสัจ 4 (The Four Noble Truths) มรรคมีองค์8 หรือ อิทัปปัจจยตา สรุปได้เป็นหัวใจของพุทธศาสตร์คือ การที่เราละชั่ว ทำความดี ทำใจให้บริสุทธิ์ คือหัวใจของพุทธศาสตร์ภาคปฏิบัติ ที่เราสามารถนำมาปฏิบัติได้จริง การที่นำแนวทางคำสอนพระพุทธเจ้าไปปฏิบัติทำความดี ละชั่ว ทำใจให้ผ่องใส ทั้งสามสิ่งที่จะนำไปสู่การหลุดพ้นได้